Theo y học cổ truyền, sách cổ phương không nói riêng về rối loạn chuyển hoá nhưng kiến thức nền tảng chuyên sâu về Hậu thiên tỳ vị thì vô cùng uyên bác, vi diệu. Các kiến thức hiện đại về rối loạn chuyển hoá chỉ như tảng băng nổi, còn nguyên nhân sâu sa về vận hoá, biến hoá trong cơ thể con người hợp nhất với tự nhiên vô cùng rộng lớn. Y học cổ truyền hiểu rõ và phát triển hàng nghìn năm trước vì thế việc áp dụng thực tiễn phải dựa thêm trên phép biện chứng một các sâu sắc, nhuần nhuyễn và linh hoạt.
Như ta đã biết, cách đây khoảng 3000 năm, người xưa đã nhận thấy sự vật luôn có mâu thuẫn nhưng thống nhất với nhau, không ngừng vận động, biến hoá để phát sinh, phát triển và tiêu vong gọi là học thuyết âm dương. Trong y học, học thuyết âm dương quán triệt từ đầu đến cuối, từ đơn giản đến phức tạp trong suốt quá trình sinh trưởng, sinh lý, bệnh lý, chẩn đoán và đề ra phương pháp chữa bệnh cứu người
Người xưa nói rằng, cuộc sống của con ngời bao gồm sinh trưởng, phát dục, để duy trì sự sống đều phải dựa vào “lục đại dinh dưỡng” như ngũ cốc, chất đạm, chất béo, rau xanh, nước uống, vitamin khoáng chất được lấy từ thiên nhiên qua ăn uống biến thành khí hậu thiên tạo thành năng lượng sống của con người. Nếu thiếu đi một loại hoặc quá dư thừa một loại đều làm mất đi sự cân bằng, rối loạn tạng phủ, nguy cơ gây bệnh giống như rối loạn chuyển hoá vậy.
Người xưa nói rằng: trời nuôi người bằng khí, đất nuôi người bằng ngũ vị. Ngũ vị chứa ở dạ dày để nuôi ngũ khí, khí ấy hành đi mà không chứa lại để nuôi dưỡng chính khí ở ngũ tạng, nuôi dưỡng con người ( vật lý hiện đại giải thích bằng định luật bảo toàn vật chất). Đó chính là lý luận sâu sắc của động y
Theo cổ phương, tỳ vị (dạ dày) là căn bản của hậu thiên (hệ thống tiêu hoá từ miệng đến hậu môn). Thức ăn nước uống đi vào dạ dày, xuống tiểu trường, đại trường được dịch mật, dịch tuỵ, tam tiêu hỗ trợ biến đổi thành tinh khí (cốc khí) được tỳ vị khí hoá đi khắp lục phủ, sinh ra khí, khí điều hoà ngũ tạng mà sinh ra huyết, huyết đi theo dương đạo ra khắp tứ chi, bách mạch, tán khắp ra bì phu (da), đầu cổ, cùng 9 khiếu thông lợi
Sách nội kinh nói: thức ăn vào dạ dày biến thành tinh khí, sang tạng tỳ tán tinh lên tạng phế chủ về tiết bộ, biến thành tinh huyết nuôi dưỡng cơ thể. Cặn bã được thải, bài tiết qua nhị âm, quá trình này gọi là “ thăng thanh, giáng trọc” nếu ăn uống không điều độ, dạ dày bị bệnh trước gây rối loạn tiêu hoá, khi tỳ vị đã bị tuyệt, trăm thứ thuốc không chữa được.
Như vậy ta đối chiếu và xem xét các bệnh về rối loạn chuyển hoá theo y học hiện đại với y học cổ truyền giống nhau hay khác nhau ở đâu.
- Chứng béo phì: là chứng bệnh được ghi lại trong cuốn sách cổ xưa nhất “ Nội kinh tố uẩn”. Béo phì là chứng bệnh “gốc hư, ngọn thực”do hoạt động của tạng phủ rối loạn, tình chí bất an, đàm thấp ứ đọng, dạ dày tích nhiệt gây mất cân bằng âm dương. Béo phì, thừa cân được chia thành 3 loại: phì, nhục, cao tương ứng như cách gọi bây giờ là mỡ máu cao, cholestero, gan nhiễm mỡ… nguyên nhân đều do ăn nhiều chất béo ngọt, người lười vận động, ngồi nhiều nằm nhiều không tập thể dục thể thao làm cho khí hư tích tụ, cản trở vận hoá, làm cho mỡ tích tụ ở tạng phủ, dưới bụng, dưới mông đùi.
Sách nội kinh nói: “Cửu ngoạ thương khí, cửu toạ thương nhục” nghĩa là nằm lâu hại khí, ngồi nhiều hại cơ. Điều này vẫn đúng cho đến nay. Người xưa nói rằng tăng cân béo phì thường đi kèm chứng tiêu khát (tiểu đường), tim mạch, huyết áp…
- Chứng tiêu khát (tiểu đường) theo “Kỳ bệnh luận” sách Tố vấn nói
Nguyên nhân gây bệnh tiêu khát là do người bệnh ăn nhiều đồ ngọt, chất béo (bao gồm bia rượu) là cho bên trong tích nhiệt, chất ngọt làm cho sình đầy ở thượng tiêu (tim phổi) gây khát, uống nhiều, ở trung tiêu (dạ dày) gây mau đói ăn nhiều, ở hạ tiêu (can thận âm hư) gây đái nhiều.
- như y gia Dụ gia ngôn đời kim nói “chất ngon, béo, rượu, thức ăn ngon ai mà hạn chế được, nhưng ăn quá nhiều quá lâu quá sai lệch, không biết tiết độ thì gây nóng bên trong cơ thể làm cho tân dịch khô ráo phải uống nhiều nước, nhưng càng uống nhiều nước thì càng tiêu đi (đái nhiều) càng tiêu thì càng khát, các chất cao lương mỹ vị không tiêu hoá hết được mà gây chứng tiêu khát.
- Tóm lại, giống như chứng béo phì, nguyên nhân gây chứng tiêu khát (tiểu đường) đều do ăn chất béo ngọt quá nhiều, phòng dục quá độ, lười vận động làm cho nhiệt tích luỹ gây thành chứng âm hư trong cơ thể, nhất là chứng thận âm hư, từ đó mà sinh chứng tiêu khát.
- Y gia đời Kim, Lưu Hà Gia nói “ bệnh tiêu khát phần nhiều biến thành mù, điếc, u nhọt đều do trường vị (dạ dày) táo nhiệt bốc lên, thuỷ dịch khi kiệt không thấm nhuần được toàn thân gây nên bệnh gioongs như biến chứng đái tháo đường ngày nay.
- Y gia đời minh đội từ cung nói “ bệnh tiêu khát lây ngày làm cho tinh huyết thiếu, mắt nhìn không thấy, chân tay tê liệt như trúng phong” bệnh trầm trọng khó chữa.
Với nội dung tóm tắt về chứng béo phì và chứng tiêu khát trong y học cổ truyền, chúng ta đã thấy rõ bệnh RLCH theo y học hiện đại được cách mạng hoá bằng các xét nghiệm sinh hoá… và các phương pháp điều trị mới. Tuy nhiên YHCT vẫn giữ nguyên tính nhất quá về biện chứng trị liệu vừa công vừa bổ, bảo toàn, không xâm lấm cơ thể trong việc điều trị tận gốc các chứng bệnh trên.
